हिन्दी भाषा एक ध्वन्यात्मक भाषा है इसलिए हिन्दी शब्दों में उच्चारण का विशेष महत्व होता है। यह जिस तरह बोली जाती है उसी तरह लिखी भी जाती है। यदि हम हिन्दी के शब्दों का उच्चारण गलत करते हैं तो उसे अशुद्ध लिखा जाएगा। हिन्दी भाषा में उच्चारण की शुद्धता इस भाषा को और भी सुंदर और आकर्षक बना देती है। आज इस लेख में हम हिन्दी भाषा के वर्तनी एवं वाक्य शुद्धीकरण के विषय में जानेंगे।
 |
| वाक्य एवं वर्तनी शुद्धिकरण |
वर्तनी सम्बन्धी अशुद्धियाँ
किसी भी भाषा की सुंदरता उसके गठन तथा उच्चारण की शुद्धता पर निर्भर करती है। हिन्दी भाषा में वर्तनी सम्बन्धी विभिन्न प्रकार की त्रुटियाँ होती हैं -
- स्वर एवं मात्रा सम्बन्धी अशुद्धियाँ
- अनुस्वार एवं चंद्रबिन्दु सम्बन्धी अशुद्धियाँ
- हलन्त सम्बन्धी अशुद्धियाँ
- संधि सम्बन्धी अशुद्धियाँ
- विसर्ग (:) सम्बन्धी अशुद्धियाँ
- उच्चारण सम्बन्धी अशुद्धियाँ
💢 स्वर एवं मात्रा सम्बन्धी अशुद्धियाँ 👇
| अशुद्ध |
शुद्ध |
| आधीन |
अधीन |
| अनाधिकार |
अनधिकार |
| आध्यात्म |
अध्यात्म |
| छमा |
क्षमा |
| इश्वर |
ईश्वर |
| उपाशना |
उपासना |
Note : पारंपरिक रूप से शुद्ध वर्तनी को समझने हेतु हमे अशुद्ध वर्तनी को भी बताया जाता है किन्तु यदि आप केवल शुद्ध शब्दों पर ही अपना ध्यान रखेंगे तो अशुद्धियों को आप आसानी से पहचान जाएंगे, शुद्ध शब्दों के साथ यदि हम अशुद्ध शब्दों को भी देखेंगे तो भविष्य में त्रुटियों की संभावना बढ़ सकती है इसलिए आगे की तालिका में हमने केवल शुद्ध शब्दों को ही प्रस्तुत किया है। आप इन शब्दों को ध्यान से पढ़ लीजिए भविष्य में आप के द्वारा त्रुटियों की संभावना कम हो जाएगी।
| शुद्ध शब्द |
| शिखर |
| देदीप्यमान (प्रकाशपूर्ण) |
| परीक्षा |
| बेईमान |
| मंत्री |
| मन्त्रिमण्डल |
| ईधन |
| अधीन |
| सूची-पत्र |
| केन्द्रीय |
| टीचर |
| अतिथि |
| अनधिकार |
| ढकना |
| दुरवस्था |
| नाराज़ |
| नायिका |
| बाज़ार |
| पाताल |
| ऑफिस |
| रात्रि |
| लाइब्रेरी |
| अभिनेता |
| जाति |
| कठिनाई |
| कठिनाइयाँ |
| अध्यात्म |
| आध्यात्मिक |
| प्राणी |
| प्राणियों |
| प्रमाण |
| प्रामाणिक |
| श्रीमती |
| बातचीत |
| आवाज़ |
| पाजामा |
| तालाब |
| आहार |
| जागेगा |
| आज़माइश |
| आगामी |
| भागना |
| साप्ताहिक |
| अत्यधिक |
| अधीन |
| आजादी |
| चाहिए |
| व्यावहारिक |
| आलोचना |
| आइए |
| उपाधि |
| उन्नति |
| इच्छा |
| आइना |
| बलिदान |
| कॉर्नर |
| टॉफी |
| गॉड |
| ऑस्ट्रेलिया |
| बॉल |
| लॉज |
| हॉल |
| फॉर्म |
| लॉर्ड |
| कॉफी |
| पॉलिश |
| ऑर्डिनेंस |
| डॉक्टर |
| पिया |
| प्रति |
| पूर्ति |
| निर्मित |
| विधि |
| स्त्रियों |
| कीर्ति |
| साइंस |
| लाइट |
| मन्दिर |
| बधाई |
| बधाइयाँ |
| प्रीति |
| पत्नी |
| नहीं |
| दीवार |
| तारीख |
| योग्यताएँ |
| अभिषेक |
| फेंकना |
| गेहूँ |
| रुई |
| रूमाल |
| रुपया |
| आँसू |
| रचयिता |
| सरलतापूर्वक |
| कालिदास |
| धुआँ |
| हाउस |
| उच्चारण |
| छुआछूत |
| विनीत |
| शताब्दी |
| उत्तीर्ण |
| तिथि |
| दीवार |
| बीमारी |
| क्योंकि |
| कोटि |
| पत्नी |
| तली-भुनी |
| रुपये |
| तुम्हीं |
| अनुसूचित |
| पूर्ति |
| पूज्य |
| बूढ़ा |
| शुरू |
| हिन्दू |
| ऊपर |
| जरूरी |
💢 अनुस्वार एवं चंद्रबिन्दु सम्बन्धी शुद्ध शब्द 👇
| शुद्ध शब्द |
| आँख |
| कंठ |
| व्यंजन |
| होंगे |
| क्यों |
| संन्यास |
| हंस |
| जहाँ |
| चंचल |
| गाँधी |
| गाँव |
| बाँह |
| आँख |
| चाँदनी |
| हँसी |
| साँप |
| महँगी |
| अंगुली |
| उँगली |
| कहाँ |
| दाँत |
| बाँस |
| ऊँचा |
| डाँट |
| काँच |
| कँगना |
| आँगन |
| जाऊँगा |
| पाँचवाँ |
| गूँगा |
| बाँसुरी |
| महँगा |
| मुँह |
| पहुँच |
| सूँड |
| सँकरा |
| हँसना |
| अँधेरा |
| कहानियाँ |
| काँटा |
| गँवार |
| फाँसी |
| साँस |
| हाँ |
| कँटीला |
| फँसाना |
| महँगाई |
| ऊँट |
| थका-माँदा |
| ऋतुएँ |
| चाँद |
| माँ |
| मिठाइयाँ |
| आँकड़े |
| बनूँगा |
| कारवाँ |
💢 हलंत से सम्बन्धित शुद्ध शब्द (इन शब्दों में हलंत नहीं लगाना है) 👇
| शुद्ध शब्द |
| प्रलाप |
| सतत |
| शतशत |
| पंचम |
| च्युत |
| उचित |
| अधिकतम |
| भागवत |
| दशम |
| कार्यरत |
| अष्टम |
| पतित्व |
| नवम |
| परम |
| पद्य |
| विराजमान |
| प्रत्युत |
| श्रीयुत |
| सलिल |
| पंकज |
💢 हलंत से सम्बन्धित शुद्ध शब्द (इन शब्दों में हलंत लगाना है) 👇
| शुद्ध शब्द |
| अर्थात् |
| उद्घाटन |
| पश्चात् |
| सम्राट् |
| विधिवत् |
| सद्बुद्धि |
| अकस्मात् |
| संवत् |
| पृथक् |
| सत् |
| हुतभूक् |
| भविष्यत् |
| ईषत् |
💢 सन्धि सम्बन्धी शुद्ध शब्द 👇
| शुद्ध शब्द |
| जगन्नाथ |
| उद्विग्न |
| पितृऋण |
| यशोलाभ |
| षड्ऋतु |
| अत्युक्ति |
| परिच्छेद |
| तन्मय |
| निस्तार |
| उपर्युक्त |
| निरूपम |
| वाड़मय |
| पुष्पावली |
💢 विसर्ग (:) सम्बन्धी शुद्ध शब्द 👇
| शुद्ध शब्द |
| दुःशील |
| प्रायः |
| अंततः |
| निःसंदेह |
| निःस्वार्थ |
| प्रातःकाल |
| वस्तुतः |
| मनःस्थिति |
| निःशुल्क |
| दुःख |
| अनिवार्यतः |
| मूलतः |
| अन्तःकरण |
| पुनः |
| निःसंकोच |
| अतः |
| बहिःसाक्ष्य |
| छः |
| इतःपूर्व |
| पयःपान |
| अन्तःकरण |
| अन्तःसाक्ष्य |
| अन्तःकथा |
| अन्तःपुर |
| अंततः |
| दुःशील |
💢 उच्चारण पर आधारित शुद्ध शब्द 👇
| शुद्ध शब्द |
| ज्योत्स्ना |
| उज्ज्वल |
| उन्मुख |
| सिद्धांत |
| शृंगार |
| ऋतु |
| उष्ण |
| गृहिणी |
| अमावस्या |
| त्योहार |
| वृंदावन |
| हौले |
| दुशासन |
| कुम्हार |
| मनीऑर्डर |
| रुष्ट |
| चेष्टा |
| कुष्ठ |
| अभीष्ट |
| गोष्ठी |
| गांठ |
| कनिष्ठ |
| वरिष्ठ |
| गरिष्ठ |
| ज्येष्ठ |
| श्रेष्ठ |
| पाठ |
| साठ |
| उठा |
| कुठाराघात |
| पराठा |
| पृष्ठ |
| इकट्ठा |
| मिष्टान्न |
| स्पष्ट |
| पुष्टि |
| द्रष्टा |
| दुष्ट |
| यथेष्ट |
| विशिष्ट |
| प्रविधान |
| जिह्वा |
| जाह्नवी |
| झंखाड़ |
| टिप्पणी |
| ढकोसला |
| तात्कालिक |
| तादात्म्य |
| तत्वावधान |
| तादृश |
Please do not enter any spam link in the comment box.